Nguyên nhân tồn tại, hạn chế là do cơ cấu tổ chức và cơ chế hoạt động còn một số bất cập; trình độ và năng lực của một số đại biểu HĐND chưa đáp ứng yêu cầu, chưa dành nhiều thời gian nghiên cứu các văn bản, quy định để nâng cao chất lượng của người đại biểu; đại biểu làm việc chuyên trách quá ít; điều kiện đảm bảo cho các hoạt động của HĐND, đại biểu HĐND còn hạn chế; ý thức chấp hành nghị quyết của HĐND ở một số cơ quan Nhà nước chưa cao...
Việc nâng cao chất lượng hoạt động của HĐND cấp xã là một nhiệm vụ quan trọng và cấp thiết trong công tác kiện toàn hệ thống chính trị cơ sở nói chung và chính quyền xã nói riêng. Để làm được điều đó, cần quan tâm một số giải pháp chủ yếu sau đây:
Một là, tăng cường vai trò lãnh đạo của cấp ủy đảng đối với tổ chức và hoạt động của HĐND. Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng không có nghĩa là cấp ủy can thiệp vào tất cả mọi hoạt động của HĐND mà theo hướng: cấp ủy đảng chỉ bàn, quyết định những vấn đề về chủ trương mang tính định hướng; những giải pháp của cấp ủy đảng là lãnh đạo, chỉ đạo, không phải là giải pháp tổ chức thực hiện. Việc bố trí các đồng chí Bí thư hoặc Phó Bí thư cấp ủy đảng kiêm chức danh Chủ tịch HĐND cũng là nhằm tăng cường vai trò lãnh đạo của Đảng đối với HĐND. Bên cạnh đó cấp ủy cũng cần quan tâm công tác quy hoạch, đào tạo, phân công cán bộ có tâm, có tầm làm công tác HĐND để xây dựng HĐND thật sự là cơ quan quyền lực Nhà nước ở địa phương. Mặt khác, cấp ủy quy định chế độ giao ban định kỳ với Thường trực HĐND, để thông qua đó thường trực HĐND trực tiếp báo cáo, xin chủ trương của cấp ủy về nội dung, chương trình hoạt động và biện pháp xử lý, giải quyết những vấn đề vướng mắc của HĐND kịp thời, hiệu quả.
Hai là, nâng cao chất lượng đại biểu HĐND và công tác tổ chức của HĐND cấp xã. Ngoài những tiêu chuẩn theo quy định thì đại biểu HĐND cấp xã phải là những người gần dân nhất, sâu sát với cơ sở, có phẩm chất, đạo đức, trình độ, năng lực công tác, tâm huyết với hoạt động của HĐND, có khả năng đại diện cho cộng đồng dân cư và năng lực tham vấn, quyết định. Do đó, cần đặc biệt chú ý tiêu chuẩn của đại biểu “Có năng lực đóng góp vào hoạt động của Hội đồng nhân dân, có điều kiện thực hiện nhiệm vụ đại biểu”. Định kỳ mỗi năm, HĐND và đại biểu HĐND xã, thị trấn phải báo cáo công khai với dân về các công việc đã làm, đề nghị Nhân dân nhận xét, đánh giá; qua đó, phát huy quyền giám sát của Nhân dân đối với chính quyền cơ sở và đại biểu dân cử.
Ba là, cần cải tiến và nâng cao chất lượng kỳ họp HĐND. Kỳ họp HĐND cấp xã phải thực sự là diễn đàn của Nhân dân, là nơi thể hiện phương châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra và dân thụ hưởng”, là hoạt động thu hút sự quan tâm theo dõi của cử tri. Do vậy, tổ chức kỳ họp phải có sự chuẩn bị chu đáo, đại biểu HĐND phải được cung cấp đầy đủ và kịp thời các báo cáo, tờ trình và những thông tin liên quan để nghiên cứu trước; đồng thời phải dành thời gian thỏa đáng cho đại biểu thảo luận và chất vấn. Chủ tọa cần linh động trong điều hành kỳ họp, gợi mở để đại biểu mạnh dạn tham gia đóng góp ý kiến, nhất là ý kiến phản biện để xem xét vấn đề một cách thấu đáo hơn, đa chiều hơn nhằm ban hành những nghị quyết có tính khả thi cao. Việc xây dựng và ban hành nghị quyết phải đảm bảo quy trình theo luật định.
Bốn là, tập trung thực hiện tốt chức năng giám sát của HĐND cấp xã. Cần thực hiện tốt các hình thức giám sát như xem xét các báo cáo tại kỳ họp HĐND; kiểm tra, giám sát của Thường trực HĐND; chất vấn của đại biểu; giám sát việc ban hành và thực thi văn bản quy phạm pháp luật ở địa phương và giám sát thực tế tại cơ sở nhằm tác động đến phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh ở địa phương, góp phần nâng cao chất lượng hoạt động, đáp ứng yêu cầu, nguyện vọng của Nhân dân, nhất là thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở.
Năm là, đổi mới và nâng cao chất lượng tiếp xúc cử tri, tiếp dân của đại biểu HĐND. Cần tăng cường tiếp xúc cử tri trước và sau kỳ họp; đồng thời đa dạng hóa hình thức tiếp xúc cử tri như: tiếp xúc nơi cư trú, nơi làm việc, theo chuyên đề. Khi có yêu cầu của cử tri, đại biểu HĐND nên dành thời gian để tiếp dân; trong hoạt động này, đại biểu phải thật sự gần dân, lắng nghe ý kiến người dân một cách cầu thị, đối thoại cùng người dân và phản ánh trung thực ý kiến, nguyện vọng của Nhân dân với HĐND.
Đổi mới và nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của HĐND các cấp nói chung, cấp xã nói riêng là một trong những vấn đề rất quan trọng và có ý nghĩa to lớn trong giai đoạn hiện nay nhằm ngày càng hoàn thiện thiết chế dân chủ, bảo đảm cho nhân dân thực hiện được quyền lực của mình. Đồng thời, đó cũng là điều kiện quan trọng để đảm bảo sự lãnh đạo của Đảng đối với toàn xã hội thực hiện thắng lợi mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”, vững bước đi lên chủ nghĩa xã hội.