Điều 9 Hiến pháp 1992 xác định quyền dân chủ tham gia xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền các cấp trong sạch, vững mạnh, thật sự của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu và thường xuyên của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam (MTTQVN).
Thực hiện chức năng, nhiệm vụ trên, hơn 20 năm qua MTTQVN các cấp tỉnh Quảng Nam (trước năm 1997 là Quảng Nam - Đà Nẵng) đã chủ động căn cứ Hiến pháp và quy định của pháp luật, bám sát thực tiễn và yêu cầu của cuộc sống, tích cực tập hợp và phát huy quyền làm chủ của nhân dân tham gia tổ chức bộ máy Nhà nước các cấp; tham gia xây dựng và vận động nhân dân chấp hành chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước và giám sát hoạt động của cán bộ, công chức và cơ quan Nhà nước các cấp đạt nhiều kết quả quan trọng.
Là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân, MTTQVN các cấp cùng với các cấp ủy Đảng đã tích cực từng bước xây dựng bộ máy chính quyền các cấp ngày càng trong sạch, vững mạnh thông qua nhiệm vụ quan trọng là tổ chức bầu cử đại biểu Quốc hội và bầu cử đại biểu HĐND các cấp. Theo đó, UBMTTQVN các cấp trong tỉnh và các tổ chức thành viên thực hiện nghiêm túc, chặt chẽ Quy trình hiệp thương, lựa chọn, giới thiệu những người “xứng đáng” ra ứng cử, đồng thời đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động nhân dân tích cực tham gia bầu cử để bầu chọn những người xứng đáng làm đại biểu Quốc hội và đại biểu HĐND các cấp. Nhờ đó, các cuộc bầu cử đại biểu Quốc hội khoá X, XI, XII và XIII và các cuộc bầu cử đại biểu HĐND các cấp (nhiệm kỳ 1999 - 2004, 2004 - 2011 và 2011 - 2016) tại tỉnh Quảng Nam thành công tốt đẹp, đảm bảo an toàn, dân chủ, cử tri tham gia bầu cử đạt tỷ lệ cao (trên 99,9%). Những người trúng cử đại biểu dân cử đảm bảo đúng dự kiến về cơ cấu, thành phần, số lượng cũng như chất lượng.
Cùng với nhiệm vụ trên, công tác tham gia xây dựng và tuyên truyền, phổ biến, vận động nhân dân chấp hành chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước được Mặt trận các cấp đẩy mạnh. Hằng năm, hàng chục dự thảo văn bản luật của Quốc hội và nhiều dự thảo nghị quyết, quyết định, quy phạm pháp luật của HĐND và UBND cùng cấp đã được MTTQVN các cấp tích cực tham gia góp ý, góp phần đảm bảo tính hợp lý, khả thi và hiệu quả sau khi ban hành. Thông qua nhóm nòng cốt, câu lạc bộ pháp luật, hệ thống đài truyền thanh; hội nghị tập huấn, thi tìm hiểu pháp luật, báo cáo viên pháp luật các cấp, hoạt động của Ban Thanh tra nhân dân, Ban giám sát đầu tư của cộng đồng,... Mặt trận các cấp đã kịp thời tuyên truyền, phổ biến nội dung các văn bản quy phạm pháp luật quan trọng liên quan trực tiếp đến đời sống của nhân dân, như: pháp luật về phòng, chống tham nhũng; thực hành tiết kiệm, chống lãng phí; quản lý sử dụng đất đai; khiếu nại, tố cáo; giám sát đầu tư cộng đồng; bảo vệ môi trường... thu hút đông đảo nhân dân tham dự.
Để đường lối, chính sách, pháp luật đi vào cuộc sống, MTTQVN các cấp trong tỉnh tăng cường nhiệm vụ giám sát quá trình tổ chức thực hiện của cán bộ, công chức, đảng viên và của cơ quan nhà nước các cấp. Nội dung giám sát chủ yếu tập trung vào việc thực hiện quy định của pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất; chính sách an sinh xã hội, bảo vệ và phát triển rừng, bảo vệ môi trường, cải cách thủ tục hành chính, an toàn thực phẩm, an toàn giao thông... Qua giám sát, những bất cập, chưa hợp lý trong việc thực hiện chính sách, những vướng mắc về pháp luật cũng như nhiều hành vi vi phạm của cán bộ, công chức đã được phát hiện, kiến nghị xử lý, sửa đổi kịp thời.
Việc phát huy quyền của nhân dân tham gia quản lý Nhà nước, quản lý xã hội theo quy định của Pháp lệnh Thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn được các cấp Mặt trận xác định là nền tảng chính trị của chính quyền cơ sở. Do đó, đẩy mạnh tuyên truyền, vận động nhân dân thực hiện và giám sát chính quyền cơ sở thực hiện Pháp lệnh đã được Mặt trận cấp xã thực hiện khá đầy đủ và nghiêm túc. Nhờ đó, phương châm “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra” ngày càng được thể hiện rõ. Đặc biệt, Mặt trận nhiều địa phương trong tỉnh đã tổ chức thành công các diễn đàn dân chủ, như: “Nhân dân góp ý đội ngũ cán bộ, công chức”, “Công an lắng nghe ý kiến góp ý của nhân dân”, “Nhân dân góp ý xây dựng ngành Thuế”, “Nhân dân góp ý xây dựng ngành Giáo dục”, “Nhân dân góp ý chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất”..., tổ chức lấy phiếu tín nhiệm đối với các chức danh chủ chốt của chính quyền cấp xã (Chủ tịch, Phó Chủ tịch HĐND và UBND cấp xã) là một trong những hoạt động cụ thể, thiết thực của Mặt trận cùng cấp, thể hiện rõ quyền làm chủ của nhân dân đối với việc tham gia xây dựng và củng cố chính quyền cấp xã.
Với vai trò là “cầu nối” giữa Đảng, Nhà nước với nhân dân, MTTQVN các cấp đã thực hiện tốt, hiệu quả hoạt động tiếp xúc cử tri với đại biểu dân cử và tổng hợp ý kiến, kiến nghị của cử tri và nhân dân để phản ảnh với các cấp uỷ Đảng và chính quyền các cấp. Trước và sau mỗi kỳ họp của Quốc hội và HĐND các cấp, UBMTTQVN cùng cấp chủ động xây dựng kế hoạch và phối hợp với Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh, Thường trực HĐND và UBND các cấp tổ chức đầy đủ các hội nghị tiếp xúc cử tri với đại biểu dân cử. Hoạt động tiếp xúc cử tri không ngừng được cải tiến về nội dung, hình thức, ngày càng thu hút sự quan tâm tham dự đông đủ của cử tri và nhân dân. Chính vì vậy, hằng năm hàng trăm ý kiến, kiến nghị của nhân dân và cử tri được tổng hợp, phản ảnh với Quốc hội, Chính phủ, các cơ quan Trung ương, các cấp ủy Đảng và chính quyền các cấp. Đây chính là cơ sở thực tiễn phong phú giúp cho cấp ủy Đảng và chính quyền các cấp làm căn cứ để có những quyết sách phù hợp với tình hình và đời sống của nhân dân.
Ngoài những nội dung chủ yếu trên, Mặt trận các cấp còn tích cực tham gia công tác tiếp dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo; tham gia công tác hòa giải ở cơ sở; tham gia hoạt động tố tụng và nhiều chương trình phối hợp liên tịch khác..., đã không ngừng khẳng định vai trò, vị trí quan trọng không thể thiếu của mình trong hệ thống chính trị và đời sống xã hội.
Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, công tác tham gia xây dựng và củng cố chính quyền của Mặt trận các cấp tỉnh Quảng Nam nhìn chung chưa thật sự hiệu quả, nhất là cơ sở. Nội dung, hình thức, phương pháp hoạt động chậm được đổi mới, còn đơn điệu, cứng nhắc, một số nơi còn mang tính hành chính và thụ động. Chất lượng hoạt động giám sát của Mặt trận ở một số nội dung chưa cao, những kiến nghị của Mặt trận chưa đủ cơ sở thực tiễn và căn cứ pháp luật để có sức thuyết phục đối với chính quyền các cấp. Đội ngũ cán bộ làm công tác Mặt trận các cấp chưa thể đáp ứng một cách đầy đủ yêu cầu nhiệm vụ ngày càng phức tạp trong giai đoạn mới.
Nguyên nhân của những hạn chế nêu trên chủ yếu xuất phát từ nhận thức về vị trí, vai trò, chức năng, nhiệm vụ của MTTQVN nói chung và chức năng, nhiệm vụ tham gia xây dựng, củng cố chính quyền nói riêng trong hệ thống chính trị nhiều nơi còn hạn chế, chưa đầy đủ và sâu sắc. Do vậy, các cấp uỷ Đảng, chính quyền quan tâm đúng mức về cơ chế, chính sách cũng như đội ngũ cán bộ. Một số cơ quan Nhà nước vẫn còn thái độ xem nhẹ và đánh đồng vị trí, vai trò UBMTTQVN như là một tổ chức đoàn thể chuyên làm công tác từ thiện... Công tác quy hoạch, đào tạo và bố trí cán bộ, các chế độ, chính sách đối với đội ngũ cán bộ, công chức và những người làm công tác Mặt trận chưa phù hợp, còn nhiều bất cập, chưa động viên và thu hút những người thật sự có trình độ, năng lực, tâm huyết yên tâm công tác.
Để nâng cao hơn nữa hiệu quả công tác tham gia xây dựng và củng cố chính quyền trong sạch, vững mạnh của Mặt trận tỉnh Quảng Nam, trong thời gian tới, cần thực hiện tốt một số giải pháp quan trọng sau đây:
Thứ nhất, tiếp tục nâng cao hơn nữa nhận thức về nhiệm vụ tham gia xây dựng chính quyền theo quy định của Hiến pháp và pháp luật của MTTQVN một cách đầy đủ, sâu sắc và toàn diện trong mọi tầng lớp nhân dân, cán bộ, công chức và đảng viên. Các cấp uỷ Đảng, chính quyền phải đẩy mạnh việc tuyên truyền, phổ biến chủ trương, nghị quyết của Đảng, quy định của pháp luật về vai trò, vị trí, chức năng, nhiệm vụ của Mặt trận trong hệ thống chính trị và mọi tầng lớp nhân dân.
Thứ hai, cần minh định rạch ròi vai trò vừa là thành viên, vừa là hạt nhân lãnh đạo của Đảng trong hệ thống Mặt trận. Trước hết, từ trong Đảng phải nhận thức rằng Đảng lãnh đạo Mặt trận chứ không đứng trên Mặt trận. Đảng phải thực hiện đúng vai trò tiền phong của mình; cán bộ, đảng viên của Đảng phải gương mẫu thực hiện chủ trương, chính sách và pháp luật về phát huy quyền làm chủ của nhân dân thông qua Mặt trận trong công tác tham gia xây dựng và củng cố chính quyền nhân dân; gắn bó mật thiết với nhân dân, thường xuyên tự phê bình và lắng nghe ý kiến phê bình của nhân dân, của Mặt trận.
Thứ ba, tăng cường củng cố, kiện toàn tổ chức, bộ máy của UBMTTQVN các cấp. Theo đó, các cấp ủy Đảng cần thay đổi nhận thức về công tác cán bộ của Mặt trận, đoàn thể, xem cán bộ Mặt trận, đoàn thể bình đẳng như cán bộ Đảng và Nhà nước trong việc tuyển dụng, bố trí cán bộ, công chức về số lượng, tiêu chuẩn theo Kết luận số 62 - KL/TW. Đồng thời, có chế độ, chính sách đột phá về đãi ngộ lâu dài đối với cán bộ, công chức làm công tác Mặt trận như đã thực hiện đối với một số lĩnh vực khác... Thường xuyên bồi dưỡng, đào tạo nâng cao năng lực, phẩm chất đạo đức cán bộ chuyên trách làm công tác Mặt trận các cấp, ưu tiên cử đi đào tạo sau đại học, bồi dưỡng về lý luận chính trị.
Thứ tư, tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật về MTTQVN. Trước hết là bổ sung và phát triển Điều 9 Hiến pháp 1992 thành một chương riêng quy định về vị trí, vai trò, chức năng, nhiệm vụ của MTTQVN, trong đó trọng tâm là chức năng “Giám sát và phản biện xã hội” để xứng đáng là một bộ phận trong hệ thống chính trị của nước CHXHCN Việt Nam. Tiếp đó là tiến hành rà soát, sửa đổi một cách căn bản Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, để MTTQVN thật sự là tổ chức liên minh chính trị, đại diện, phát huy quyền dân chủ, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của nhân dân, thật sự là một bộ phận của hệ thống chính trị, là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân. Đồng thời, từng bước thể chế hóa, ban hành mới những văn bản luật quan trọng, như: Luật Thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn; Luật Giám sát nhân dân; Luật Trưng cầu dân ý; Luật Tiếp cận thông tin... để từng bước hoàn thiện những quy định chức năng, nhiệm vụ tham gia xây dựng và củng cố chính quyền của MTTQVN.
* Ủy ban Mặt trận Tổ quốc tỉnh Quảng Nam.