Phát biểu tại hội nghị tổng kết 15 năm thực hiện Nghị quyết Hội nghị lần thứ 5 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa VIII về “xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc”, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng nhấn mạnh: “kế thừa tinh hoa trong nhân cách văn hóa Việt Nam để xây dựng con người Việt Nam với các giá trị văn minh mới của thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế là nhiệm vụ trọng tâm của sự nghiệp xây dựng và phát triển văn hóa”.
Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII thể hiện tầm nhìn chiến lược và tư duy cách mạng của Đảng ta trong thời kỳ đổi mới, với việc đánh giá cao vai trò, sứ mệnh cao cả của văn hóa đối với sự nghiệp phát triển kinh tế, chính trị, xã hội; sự hình thành phát triển nhân cách, trí tuệ con người trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa và xây dựng phát triển văn hóa là sự nghiệp cách mạng lâu dài.
Vừa qua, Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương lần thứ 9 (khóa XI) đã ban hành Nghị quyết về “xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước”. Đây là Nghị quyết có tầm quan trọng đặc biệt trong việc đề ra đường lối, quan điểm, nhiệm vụ và giải pháp phát triển văn hóa, con người Việt Nam trước yêu cầu tập trung vào mục tiêu phát triển bền vững đất nước.
Có nhiều lý do để Nghị quyết Hội nghị Trung ương 9 ra đời, trong đó có lý do rất đáng quan tâm là thực trạng văn hóa của đất nước có một số mặt đang suy thoái khá nghiêm trọng, nhất là tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, đòi hỏi sự lãnh đạo, chỉ đạo quyết liệt của Đảng, Nhà nước và cả hệ thống chính trị để khắc phục.
Trong các mục tiêu đề ra có những mục tiêu cần đặc biệt lưu ý là phấn đấu đạt được những tiến bộ mới trong xây dựng chấn hưng và phát triển văn hóa, ngăn chặn và từng bước đẩy lùi sự xuống cấp về đạo đức xã hội. Tạo sự đồng thuận cao trong xã hội về các giá trị cốt lõi của văn hóa Việt Nam. Hình thành các giá tri chuẩn mực con người Việt Nam thời đại Hồ Chí Minh. Định hướng tạo điều kiện để người Việt Nam phát triển toàn diện, mạnh mẽ về trí tuệ, năng lực sáng tạo, thể chất, tâm hồn; trách nhiệm xã hội, ý thức công dân, tuân thủ pháp luật; đề cao lương tâm, trách nhiệm của mỗi người với gia đình, cộng đồng và xã hội.
Trên cơ sở kế thừa các quan điểm chỉ đạo vẫn còn nguyên giá trị trong Nghị quyết Ban Chấp hành Trung ương 5 (khóa VIII), Nghị quyết Ban Chấp hành Trung ương 9 (khóa XI) đã bổ sung hoàn thiện thành 5 quan điểm chỉ đạo cơ bản. Tư duy mới của Đảng thể hiện trong các quan điểm này là Đảng ta đã nhận thức toàn diện và sâu sắc hơn vai trò của văn hóa đối với sự phát triển bền vững của đất nước hiện nay. Trọng tâm của xây dựng nền văn hóa là chăm lo thường xuyên việc xây dựng con người và xây dựng môi trường văn hóa, bởi vì con người vừa là chủ thể sáng tạo ra văn hóa, đồng thời là sản phẩm của chính môi trường văn hóa. Trong việc xây dựng con người, Đảng ta nhấn mạnh tới việc xây dựng con người có nhân cách, lối sống tốt đẹp làm cốt lõi, trọng tâm với các đức tính cơ bản là trung thực, trí tuệ, nhân văn, tự chủ, sáng tạo…
Con người là quý nhất. Văn hóa có ý nghĩa là làm cho tốt đẹp hơn về đạo lý, đạo đức của con người. Con người làm ra văn hóa nhưng văn hóa hóa con người. Con người là nguồn lực vô hạn nhưng phải là con người có văn hóa. Văn hóa ở đây là tài sản vô hình, do học tập, tu dưỡng, rèn luyện mới có được. Văn hóa phải luôn luôn làm cho con người sống tốt hơn, sống có đạo lý, phẩm giá. Vì lẽ đó, Nghị quyết Ban Chấp hành Trung ương 9 xác định, chăm lo xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện, trọng tâm hồn là bồi dưỡng tinh thần yêu nước, lòng tự hào dân tộc, đạo đức, lối sống và nhân cách. Tạo chuyển biến mạnh mẽ về nhận thức, ý thức tôn trọng pháp luật, mọi người Việt Nam đều hiểu biết sâu sắc, tự hào, tôn vinh lịch sử, văn hóa dân tộc. Hướng các hoạt động văn hóa, giáo dục, khoa học vào việc xây dựng con người có thế giới quan khoa học, hướng tới chân - thiện - mỹ. Gắn xây dựng, rèn luyện đạo đức với thực hiện quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân. Nâng cao trí lực, bồi dưỡng tri thức cho con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế, của kinh tế tri thức và xã hội học tập. Đúc kết và xây dựng hệ giá trị chuẩn của con người Việt Nam thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế.
Xây dựng và phát huy lối sống “Mỗi người vì mọi người, mọi người vì mỗi người”; hình thành lối sống có ý thức tự trọng, tự chủ, sống và làm việc theo Hiến pháp và pháp luật, bảo vệ môi trường; kết hợp hài hòa tính tích cực cá nhân và tính tích cực xã hội; để cao trách nhiệm cá nhân đối với bản thân, gia đình và xã hội. Khẳng định, tôn vinh cái đúng, cái tốt đẹp, tích cực, cao thượng; nhân rộng các giá trị cao đẹp, nhân văn.
Tăng cường giáo dục nghệ thuật, nâng cao năng lực cảm thụ thẩm mỹ cho nhân dân, đặc biệt là thanh niên, thiếu niên. Phát huy vai trò của văn học - nghệ thuật trong việc bồi dưỡng tâm hồn, tình cảm của con người. Bảo đảm quyền hưởng thụ và sáng tạo văn hóa của mỗi người dân và của cộng đồng.
Nâng cao thể lực, tầm vóc con người Việt Nam, gắn giáo dục thể chất với giáo dục tri thức, đạo đức, kỹ năng sống, đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Đấu tranh phê phán, đẩy lùi cái xấu, cái ác, thấp hèn, lạc hậu; chống các quan điểm, hành vi sai trái, tiêu cực ảnh hưởng xấu đến xây dựng nền văn hóa, làm tha hóa con người. Có giải pháp khắc phục những mặt hạn chế của con người Việt Nam.
Đề cập tới việc xây dựng con người mới, trong phát biểu bế mạc hội nghị lần thứ 9 Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XI), Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nhấn mạnh: Con người Việt Nam là sự kết tinh của nền văn hóa Việt Nam. Vì vậy, quá trình xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam cũng chính là quá trình thực hiện chiến lược con người, xây dựng và phát huy nguồn nhân lực, nhất là nhân lực chất lượng cao. Đây là khâu trọng tâm của sự nghiệp xây dựng nền tảng tinh thần, tiềm lực văn hóa và chế độ xã hội chủ nghĩa của chúng ta. Hướng các hoạt động văn hóa vào việc xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện về trí tuệ, đạo đức, thể chất, năng lực sáng tạo, ý thức công dân, tuân thủ pháp luật, làm cho văn hoá trở thành nhân tố thúc đẩy con người tự hoàn thiện nhân cách. Đúc kết và xây dựng hệ giá trị chuẩn mực của con người Việt Nam thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Đưa nội dung giáo dục đạo đức con người, đạo đức công dân vào các hoạt động giáo dục của xã hội. Đề cao trách nhiệm cá nhân đối với bản thân, gia đình và xã hội. Khuyến khích, nâng đỡ, nhân rộng cái đúng, cái tốt, cái tích cực; bảo vệ các giá trị nhân văn trong đời sống xã hội. Đấu tranh đẩy lùi cái xấu, cái ác, cái lạc hậu; chống các quan điểm sai trái gây ảnh hưởng xấu đến xây dựng văn hóa và ổn định xã hội.
Tiếp tục xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, phát huy các giá trị gia đình, cộng đồng, dân tộc Việt Nam. Thực hiện chiến lược quốc gia về gia đình Việt Nam. Mỗi trường học phải thực sự là một trung tâm văn hoá giáo dục, rèn luyện con người về lý tưởng, phẩm chất, nhân cách, lối sống; giáo dục truyền thống văn hóa cho thế hệ trẻ. Xây dựng đời sống văn hóa ở địa bàn dân cư, trường học, cơ quan, đơn vị, cơ sở sản xuất, kinh doanh; thực hiện tốt Quy chế dân chủ ở cơ sở. Tạo sự chuyển biến mạnh mẽ trong xây dựng nếp sống văn minh, nhất là việc cưới, việc tang, lễ hội.
Tập trung đổi mới, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước về văn hóa trong điều kiện phát triển kinh tế thị trường, hội nhập quốc tế và sự bùng nổ của công nghệ thông tin, truyền thông. Đẩy nhanh việc cụ thể hoá, thể chế hóa các quan điểm, đường lối của Đảng về văn hóa và có chế tài đủ mạnh để tổ chức thực hiện Nghị quyết, ngăn ngừa những vi phạm trong hoạt động văn hóa. Chủ động đấu tranh phòng, chống các biểu hiện suy thoái về tư tưởng, đạo đức, "tự diễn biến", "tự chuyển hoá" trên lĩnh vực văn hóa. Quản lý tốt hơn việc sử dụng dịch vụ Internet và thông tin điện tử trên Internet. Ngăn chặn có hiệu quả tình trạng một bộ phận báo chí, xuất bản, văn hóa, văn nghệ hoạt động không đúng tôn chỉ, mục đích, sa đà vào những thông tin, sản phẩm lệch lạc, thị hiếu tầm thường. Tích cực đấu tranh với những biểu hiện lai căng, những sản phẩm độc hại, những hành vi phi văn hóa, phản văn hoá, góp phần bảo vệ, giữ gìn và phát huy những giá trị tốt đẹp, bản sắc văn hoá dân tộc và tính thống nhất trong đa dạng của văn hóa Việt Nam.
Phát triển sự nghiệp văn học, nghệ thuật, tạo mọi điều kiện cho sự tìm tòi, sáng tạo của anh chị em văn nghệ sĩ để có nhiều tác phẩm có giá trị cao về tư tưởng và nghệ thuật, phản ánh chân thật, sinh động, sâu sắc đời sống, lịch sử dân tộc và công cuộc đổi mới đất nước. Phát huy các giá trị, nhân tố tích cực trong đạo đức, văn hóa tôn giáo; khuyến khích các hoạt động tôn giáo hướng thiện, nhân đạo, nhân văn, tiến bộ, "tốt đời, đẹp đạo"; ngăn ngừa và phê phán các biểu hiện mê tín dị đoan, buôn thần bán thánh cùng những hành vi lợi dụng, đội lốt tôn giáo để hoạt động phi pháp, chống phá chế độ.
Để thực hiện có hiệu quả các nhiệm vụ nêu trên, cần thực hiện đồng bộ các giải pháp thiết thực, nên chăng, cần nhấn mạnh những giải pháp sau:
Trước hết, phải quán triệt giáo dục đạo đức là nhiệm vụ của tổ chức Đảng, của các đoàn thể và bản thân mỗi cán bộ, đảng viên. Giáo dục là con đường, biện pháp cơ bản hình thành các phẩm chất, nhân cách của con người. Mục tiêu, nội dung của giáo dục đạo đức nằm trong nội dung của các loại hình giáo dục khác, qua đó xây dựng hình thành các phẩm chất đạo đức của mỗi cá nhân và cộng đồng. Tăng cường giáo dục nâng cao nhận thức, giác ngộ về chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, nâng cao hiểu biết về truyền thống của dân tộc, về lịch sử và đường lối, quan điểm của Đảng; giáo dục nâng cao nhận thức về pháp luật, kỷ luật làm cơ sở để xây dựng tình cảm cách mạng, ý thức trách nhiệm, giác ngộ về mục tiêu, lý tưởng của Đảng cho mỗi cán bộ, đảng viên. Kết hợp chặt chẽ giáo dục của các tổ chức với tự giáo dục của bản thân mỗi người.
Hai là, nêu gương người tốt, việc tốt, đề cao tính gương mẫu, sự nêu gương của cán bộ chủ chốt. Giáo dục đạo đức bằng học tập các gương điển hình là biện pháp giáo dục sinh động, có tác dụng giáo dục rất lớn. Sinh thời, Bác Hồ kính yêu rất quan tâm đến việc giáo dục, động viên học tập gương “người tốt, việc tốt” vì theo Người, lấy gương người tốt, việc tốt để giáo dục lẫn nhau là một trong những cách tốt nhất để xây dựng Đảng, xây dựng các đoàn thể chính trị - xã hội, xây dựng con người mới, cuộc sống mới.
Cán bộ chủ chốt trong các cơ quan, đơn vị có vai trò quan trọng, có trách nhiệm nặng nề trong việc giáo dục đạo đức cho cán bộ, đảng viên. Tính gương mẫu của cán bộ chủ chốt vừa là bài học, vừa là chỗ dựa về tinh thần, đạo đức cho cán bộ, đảng viên, khi cán bộ chủ chốt trong sáng mẫu mực và có ý thức chủ động, tích cực thực hiện đầy đủ các chế độ, trách nhiệm thì sẽ góp phần hạn chế những khuyết điểm của cán bộ, đảng viên.
Ba là, tạo dư luận đề cao giá trị đạo đức mới, phê phán mạnh mẽ chủ nghĩa cá nhân. Trong thực tế, có trường hợp cá nhân đảng viên, cán bộ coi thường, bất chấp dư luận, do dư luận ấy chưa đủ sức mạnh phê phán hoặc có dư luận khác bênh vực, bảo vệ. Do đó, tạo dư luận tích cực, đề cao cái đúng, cái tốt, cái thiện, ủng hộ các giá trị đạo đức mới có vai trò quan trọng.
Trong điều kiện cơ chế kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế hiện nay, xây dựng con người, nhất là cán bộ đảng viên có đủ đức và tài, đầy tinh thần trách nhiệm trước Đảng, trước dân, năng động, dám nghĩ, dám làm … không chỉ là sự quan tâm phát huy nhân tố con người trong Đảng mà còn để phát huy sức mạnh của toàn dân tộc.
Bốn là, kiên quyết đấu tranh, ngăn chặn và xử lý kịp thời mọi biểu hiện xuống cấp, suy thoái về đạo đức, lối sống. Trong giai đoạn phát triển mới của đất nước, bên cạnh những thành tựu to lớn đã đạt được, chúng ta cũng đang đứng trước những thử thách lớn. Tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên hiện nay đã trở thành vấn đề cấp bách, cần tập trung giải quyết.
Từ thực trạng đó, việc thực hiện Nghị quyết Trung ương 4 về “Một số vấn đề cấp bách về xây dựng đảng hiện nay” và thực hiện Chỉ thị 03-CT/TW của Bộ Chính trị (khóa XI) về “tiếp tục đẩy mạnh việc học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh” là nhiệm vụ rất cấp bách, quan trọng và thường xuyên. Đẩy mạnh học tập, rèn luyện, tu dưỡng đạo đức, lối sống theo tấm gương Chủ tịch Hồ Chí Minh trong đảng viên, cán bộ, công chức và nhân dân góp phần hạn chế và đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống.